نگاه فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی
دکتر مسعود مردانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی عضو کمیته کشوری ایدز
مصرف دخانیات چه به صورت سیگار و چه قلیان برای سلامت انسان‌ها مخاطره‌آمیز و نقش آن در بروز سرطان ریه از سال‌ها قبل اثبات شده است. علاوه بر این، استفاده مشترک از قلیان چه در منازل و چه قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های سنتی خود تهدیدی برای سلامت محسوب می‌شود زیرا بیماری‌های ویروسی و میکروبی مختلفی از این طریق قابل انتقال هستند. یکی از آلودگی‌هایی که در سال‌های اخیر به طرز قابل‌توجهی در ایران شیوع پیدا کرده «اپشتن بار ویروس» یا EBV است. این ویروس باعث ایجاد بیماری «مونونوکلئوز حاد عفونی» می‌شود که با گلودردهای شدید، چرک روی سطح لوزه‌ها، بزرگی غدد لنفاوی ناحیه گردن، تب و لرز همراه است.
خیلی از جوانان یکی- دو هفته بعد از استفاده مشترک از قلیان دچار این بیماری می‌شوند، حتی اگر از سر مکش یکبار مصرف استفاده کرده باشند. در واقع، فردی که به این بیماری مبتلاست، می‌تواند با یکبار پک زدن تعداد زیادی ویروس را وارد محفظه آب قلیان کند. با‌توجه به اینکه در این محفظه هوای خنک وجود دارد، ویروس می‌تواند مدت طولانی در آن زنده بماند و باعث آلودگی سایر افراد مصرف‌کننده قلیان شود.
احتمال انتقال سل، حتی فقط با یک پک!
بسیاری از بیماری‌های منتقله توسط ریز قطره‌های تنفسی مثل سل، آنفلوانزا، سرماخوردگی و... می‌توانند با مصرف قلیان مشترک میان افراد منتقل شوند.
البته راه انتقال بیماری‌های ویروسی مثل آنفلوانزا فقط استنشاق نیست بلکه کافی است بیمار به بدنه یا شیلنگ قلیان دست بزند و شما بعد از او با آن ناحیه تماس پیدا کنید. سل نیز یکی از عفونت‌های باکتریایی است که به‌راحتی از طریق قلیان مشترک منتقل می‌شود.
این بیماری در افرادی که نقص یا ضعف سیستم ایمنی دارند مثل افراد مبتلا به ایدز می‌تواند بسیار خطرناک باشد. از علائم اصلی آن نیز می‌توان به درگیری ریه، سرفه، تب، خلط عفونی، عرق شبانه و بی‌اشتهایی اشاره کرد. افراد مبتلا به سل می‌توانند با انجام آزمایش خلط، بیماری‌شان را تشخیص دهند. این بیماران باید برای مدت 6 ماه داروی ضد سل مصرف کنند تا درمان شوند.
البته به غیر از سل ریوی انواع دیگری از این بیماری نیز وجود دارد؛ از جمله سل استخوان، دستگاه تناسلی، مغز، کبد، چشم و...
از ظاهر افراد نمی‌توان به سلامتشان پی برد
تمامی بیماری‌های ویروسی که با تماس‌های مستقیم منتقل می‌شوند از جمله تبخال دور لب، بیماری‌های عفونی ناحیه دهان و ضایعات شبیه آفت همگی می‌توانند به دنبال استفاده از قلیان مشترک از فرد بیمار به افراد دیگر منتقل شوند. حتی گاهی اوقات ممکن است علائم این بیماری‌ها بعد از یک دوره کمون چند روزه تظاهر پیدا کنند. به همین دلیل احتمال دارد فرد آلوده باشد و علامتی نداشته باشد بنابراین شما متوجه نمی‌شوید بیمار است و از قلیان مشترک با او استفاده می‌کنید و آلوده می‌شوید.
در مورد تبخال نیز ثابت شده افرادی که دچار تبخال راجعه می‌شوند حتی در مواقعی که تبخال ندارند هم ممکن است درجات خفیفی از تراوش ویروس را در دهان و روی لب‌هایشان داشته باشند.
انتقال ایدز و هپاتیت با قلیان بعید است
استفاده از قلیان مشترک راه شایعی برای انتقال ایدز و هپاتیت محسوب نمی‌شود. بیماری ایدز یا از طریق مادر آلوده به جنین منتقل می‌شود یا به دنبال استفاده از سرنگ مشترک یا تماس جنسی بنابراین انتقال HIV و هپاتیت B و C به دنبال استفاده از مواد خوراکی و قلیان بسیار بعید است.
مگر اینکه فرد مبتلا دچار زخمی در ناحیه دور لب باشد و خون حاصل از آن به سر مکش قلیان منتقل شود و در عین حال فرد سالم نیز زخمی در دهان داشته باشد و با خون آلوده به ویروس HIV تماس پیدا کند بنابراین انتقال بیشتر از طریق خون است و لزومی ندارد افراد خیلی نگران این موضوع باشند.
احتمال انتقال هلیکوباکتر پیلورى وجود دارد
«هلیکوباکتر پیلورى» نوعی آلودگی باکتریایی است که می‌تواند از طریق بوسیدن، قلیان مشترک، قاشق مشترک، غذای مشترک و حتی دست دادن میان افراد منتقل شود، اما باید بدانید این باکتری خیلی دردسرساز نیست و بسیاری از ما از ابتدای عمرمان چند بار به آن مبتلا شده‌ایم. این عفونت ممکن است هیچ‌گونه علامتی نداشته باشد اما در بعضی موارد با ورم معده و اثنی‌عشر، درد ناحیه زیر جناق، تهوع، استفراغ و ترش کردن غذا همراه می‌شود. در واقع علائم آن بیشتر شبیه زخم معده است.
استفاده از شیر در قلیان و افزایش خطر رشد باکتری‌ها
یکی از باورهای غلط میان مردم این است که استفاده از شیر به جای آب در مخزن قلیان می‌تواند از انتقال آلودگی‌ها به مصرف‌کننده جلوگیری کند. این باور کاملا اشتباه است و برعکس آن حقیقت دارد زیرا شیر محیط بسیار مناسبی برای رشد و بقای میکروب‌ها و ویروس‌هاست. با توجه به مضرات ذکر شده در بالا توصیه می‌کنم جوانان دخانیات را کنار بگذارند و دنبال ورزش، تفریح، سفر، طبیعت‌گردی و سرگرمی‌های سالم دیگر باشند.
